Paulus Alexius Magito (1721-1783)
Gezicht op Franeker, 203_resource_document_zuiderzeemuseum_014207 CC BY-SA
Franicker by Keere, Pieter van den - 1613 - Zuiderzee Museum, Netherlands - CC BY-SA.
https://www.europeana.eu/item/203/resource_document_zuiderzeemuseum_014207
Poulus Alexis, zoon van Alexis Alexis Magito en Lijsbet Gerlofs werd in 1721 in Amsterdam geboren en gedoopt
Doopboek Amsterdam
StadsarchiefAmsterdam
Doopboek 1721
Vrijdag 19 September =gedoopt van Ds van de Wal
Poulus Magito
ouders
Aliksie Masito en Elisabet Gerlofs
Getuige
Alida Kerberge en Jacobe Frese
NB Behalve op zijn doopinschrijven wordt in documenten over Paulus gesproken
In een eerdere publicatie van de gemeente Franeker werd een huis vlakbij het stadhuis als de woning van gezin Alexis Alexius Magito aangewezen; het kleinste huis aan het Raadhuisplein (nr 12) met de glas in lood ramen. op de foto rechts naast het Planetarium).
Recent blijkt de mededeling verdwenen het waarom is duidelijk. Het huisje wat rechts naast het Planetarium stond, is vervangen door een groter nieuwbouwpand dat net nog in het beeld is te zien.
1946 - Cultural Heritage Agency of the Netherlands, Netherlands - CC BY-SA.
https://www.europeana.eu/item/2058632/alle_afbeeldingen_detail_57d28895_5fa
c_d7e2_7ee3_bc5973158a20_media_36d1f774_d6a9_06f2_a805_4171140c81aa
20140530_Eise_Eisingastraat_1-2-3_(Eise_Eisinga_Planetarium)_Franeker_Fr_NL CC BY-SA 3.
Het vermoedelijke huis van Alexis Magito is gesloopt en vervangen door nieuwbouw
Poulus groeit op in het gezin van Alexis en Lijsbeth Magito.
Hij is hun oudste zoon
Paulus trad in vader Alexis voetsporen. Uit de opgevraagde lijsten met "kermisgelden valt wel wat op te maken over de activiteiten van Paulus.
Delft / Delfshaven
1745 enige perspectiven, miys daar inne geen aanstootelijkheid sal mogen sijn
1746 enige perspectiven, miys daar inne geen aanstootelijkheid sal mogen sijn
1749 enige perspectiven, miys daar inne geen aanstootelijkheid sal mogen sijn
In 1761 Poulus heeft permissie gekregen om in Delft op de Paardenmarkt te staan met de Vier Kroonen op voorwaarde niet langer dan tot 9 uur in de avond te spelen en F10 en 10 stuivers aan de armen af te dragen.
StadsArchiefDelft
Rotterdam
1757 staat Poulus samen met Pieter Magito op de Kermis. in Rotterdam.
Poulus is er met Marionetten en Pieter met Koorddansers en wassenbeelden. Poulus moet F30 afdragen.
1764 Poulus is weer in Rotterdam, nu met de Magito-Klassieker
"de Vier Kroonen"."Naar mijn overtuiging hebben we het hier over de voormalige, maar "besmet" geraakte "Groote Italiaanse Vertooning.
Er zijn meerdere Magito's aanwezig in Rotterdam:
Alexis Philippes, Pieter Alexis, en Thomas Magito.
StadsArchiefDelft
1766 Weer zijn de Magito's in Rotterdam; Pieters broer Alexis Philippesz ontbreekt.
1768 Poulus is met Thomas aangwezig
1770 Poulus vertoont ‘perspectieve van Paleise’; dit jaar is er gezelschap van Pieter. 1776 Paulus vertoont perspectieve van Land en zee gezigten
1777 Poulus laat grote marionetten zien
1778 Poulus is er weer met de Vier Kroonen
1781 Poulus laat het Land van Palestina zien in een tafelwerk
Den Haag
1756 request van Paulus Alexis woonende in Friesland met
perspectieven
1760 marionetten spel en konstige machine
1761 marionetten en vertooningen
1764 paleis en enige vertooningen
1766 verwarrende permissie: Pieter met Marionetten en
Koorddansers,.Paulus Alexis met de Vier Kroonen en
Alexis met een marionettenspel en dat allemaal in april
1766 op de Haagse Kermis
1769 marionettenspel
Van het optreden van Paulus Alexis met de Vier Kronen is nog een affiche uit 1760 (?) bewaard gebleven. Het bevindt zich in de bibliotheek van het Haags Gemeente Archief. Alexis vertelt in dit affiche dat hij twee jaar eerder in Den Haag toestemming van de magistraat had gekregen om met de Vier Kronen op te treden. Met optreden in Den Haag liep je in die tijd het risico de Stadhouder en zijn gezin tegen te komen. Paulus Alexis laat in het Affiche weten dat hij ook 'de Eer gehad heeft, om het zelve aen Zyn Doorl. Hoogh., Erf Stadhouder van deze Provintien, [Willem V] en Haer Koningl. Hoogh. Mevrouwe de Princesse Gouvernante [te laten zien] waer van dezelve veel lof behaelt heeft.'
Er werd drie keer per dag een voorstelling gegeven. Om drie uur en om vijf uur 's middags, en een maal om acht uur 's avonds. Tegen betaling van twee schelling voor de eerste plaats, acht stuivers voor de tweede plaats of twee stuivers voor een staanplaats, kon men 'de vermakelykste Perspective Betekening van Bergen, Steenrotsen, ja geheele Steden, Huyzen, Kasteelen, Scheepsvaart, Bosschagien, en meer andere zaken (...)[zien] zo dat het met regt een Seroned of een Wonder genoemt mag'
Hoorn
1760 Poulus staat met marionetten in Hoorn
1777 met de Vier Kroonen
1778 met de Vier Kroonen
1792 met de Vier Kroonen
Paulus was zoveel aan het werk in Zuid-Holland dat ik me afvroeg of de conclusie dat zoon Paulus Alexis van Johannes en Huybertje, overleden was (met vier maanden) wel klopte); op de inschrijving van begraven stond immers geen naam van het kind noch de leeftijd. Paulus broer, en naar ik denk, zijn opvolger, Alexis Alexius was voornamelijk in Groningen te vinden.( Alexis senior was al overleden) Het archief van Leeuwarden blijft gesloten voor wat betreft de permissies van de achttiende eeuw. Er zijn wel data van de negentiende eeuw. Dat in 1756 beschreven werd in Den Haag. dat Paulus Alexis in Friesland woonde maakt wat mij betreft een eind aan de twijfel .
Tijdgenoot Arend Fokke ging ook uit van de Friese afkomst van de met de Vier Kroonen rondreizende Paulus. Arend Fokke heeft in 1801 een boekje uitgegeven over de "Amsterdamsche Kermis" en daarin schrijft hij het volgende:
Hoe zeer de tijd ons ook tot kortheid dwinge, ik kan echter hier , van Tooneelkunde- en versen spreekende , niet voorbij te gedenken het schaduw beeld des alouden Tooneels , het sedert meer dan Negentig Jaaren door zekeren PAULUS ALEXIS uitgevonden kunstspel , genoemd de Vier Kroonen , thands nog behoorende aan 's mans zoon ALEXANDER ALEXIS ,N. BRITTING bestuurd wordende ; waar in de fraaiste Kunstwerkingen en perspective, gezichten worden voorgesteld , zo dat de kunst hier zelfs de Maan en blinkende Sterren , het gene aan de Natuur zelve schaarsch moogelijk is , tevens met de opkomst van den dageraad weet voor te stellen zo dat men te recht in deze Kunsttént mag uitroepen : De Kunst gaat. hier Natuur te boven !
De Vier Kroonen werd het meest gerenommeerde Poppenspel. Alexis werd in 1774 de ‘Meester van het spel de Vier Kroonen' genoemd. Hiermee werd door Nicolaas Hoefnagel de in 1721 geboren, Paulus Alexis ( Magito) bedoeld. Meester van de Vier Kroonen of niet, duidelijk is dat Paulus uit Friesland de naam en het spel niet zelf bedacht heeft. Daarvoor moeten we dus bij Paulus Hilverding zijn
Eind zeventiende en begin achttiende eeuw reisde Paulus Hilverding rond in Nederland met de Drie en Vier Kroonen. Rond 1718, na het overlijden van Hilverding, kwam de Vier Kroonen in handen van Jacob Frese, getrouwd met de weduwe Hilverding. Aangenomen werd dat na overlijden van de weduwe van Hilverding in 1741 het spel overging naar Paulus Alexis. Of Paulus Alexis Magito inderdaad rondtrok met het spel van Frese, is nog maar de vraag, want vanaf december 1726 reisden Johannes Alexis en Alexis Philippes Magito rond met het, in hun opdracht gemaakte spel met Italiaanse gesigten. Een spel wat heel veel leek op de beschrijving van de Vier Kroonen. De Magito's werkten intensief samen in hun Kermisbedrijf en wisselden spellen uit,.
De Vier Kroonen
In de Vier Kroonen probeerde men ´het grote toneel´ na te doen en verbaasde men het publiek met prachtige decors en speciale effecten. Zo kon men de godin Juno op een wolk naar beneden zien komen en de fraaiste kunstwerkingen en perspectieven zien. De Oude Vier Kroonen was een marionettentheater waarin beelden van 3,5 voet gebruikt werden. Sommigen denken dat de naam van het spel komt van de entreeprijs die weleens 4 konen kon zijn geweest. Kijk je naar de afbeelding van het spel de Vier Kroonen dan blijken er vier pilaren met een kroon daarop bij de ingang te staan, die een betere verklaring voor de naam lijken.
De door Arend Fokke genoemde Britting was getrouwd met Paulus zuster Susanna Magito. het kan dan ook niet kloppen wat Arend Fokke in 1801 schrijft: meer dan negentig jaar De Vier Kroonen, bedacht door Paulus Alexis. Rond 1710 was Paulus nog niet geboren.
Dr GDJ Schotel nam uit Fokke’s verhaal informatie over. Hij schreef over Paulus Alexis in het boek: ´Maatschappelijk leven onzer vaderen in de zeventiende eeuw. (1868)´
De Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda ‘De Oranjeboom’ publiceerde in het jaarboekje van1975 over de Drie en de Vier Kroonen
De oude Amsterdamse vier kronen Kraam op de kermis, met muzikanten. Afbeelding afkomstig uit de verzameling van Jan ter Gouw, met titel in diens handschrift. Stadsarchief_Amsterdam,_Afb_010194002202
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stadsarchief_Amsterdam,_Afb_010194002202.jpg#/media/File:Stadsarchief_Amsterdam,_Afb_010194002202.jpg
Hierbij moet, wat betreft de gebruikte jaartallen, opgemerkt worden, dat hier de situatie in Breda wordt beschreven. Alexis Philippuszoon maakte al in 1727 bij notaris Olyslager afspraken over de ´Italiaanse Vertooning´ met de Antwerpse Gerardus de Vries en Isabella Koning, weduwe van acteur Gerardus Noseman. Desalniettemin geeft het verhaal waarschijnlijk wel inzicht in wat die ´Italiaanse Vertooning´ van Alexis Philippus Magito nu eigenlijk voorstelde:
Uit het jaarboekje:
De meest gerenommeerde poppenspelen waren die van De Drie Kroonen (1753 en 1765) en van De Vier Kroonen (1759, 1766 en
1791 ). Het gezelschap van De Drie Kroonen had zeker de oudste brieven, vermoedelijk was het afkomstig uit Keulen, de stad die de drie kronen (van de Drie Koningen) in haar wapen voert. Maar het kreeg zeker al in het begin van de achttiende eeuw concurrentie van een gelijkgeaarde onderneming die zich niet zonder agressiviteit De Vier Kroonen noemde. Deze onderneming, die onder leiding stond van Paulus Alexis, later van diens zoon Alexander*, wist meer dan een eeuw lang haar populariteit te handhaven.
Nog in 1790 sprak prinses Louise, de dochter van prins Willem V, van "Ie spectacle national" In Breda verscheen de troep met een eigen tent. Het programma was zeer gevarieerd en moet vooral voor de kleine burgerij en voor de kinderen aantrekkelijk zijn geweest. Men begon met "perspectieve gezichten", waarbij de bezoekers onder andere de maan en de sterren en het opkomen van de zon konden bewonderen. Maar men vertoonde op deze wijze ook actuele gebeurtenissen, een soort journaal dus. Daarna volgde het poppenspel met grote poppen die veel gelijkenis moeten hebben gehad met die van de Antwerpse poppentheaters.
De poppenspelers van De Vier Kroonen beschikten over een ijzersterk repertoire, een van hun successen was
"De standvastige Genoveva of de herstelde onnoozelheid". Ook daardoor verraadt het spel zijn verwantschap met de Antwerpse Poesjenellenkelder. Zoals ook bij het toneel gebruikelijk was, volgde na het drama een klucht. Trouwens, ook het treurspel was "ten einde den aanschouwer niet te zeer te bedroeven" afgewisseld met het vertonen van "een vliegende draak, een kruipende lintworm en een wandelende Elephant". Doch ook de klucht betekende nog niet het einde. Er volgde opnieuw een stuk journaal, waarna men "met stille verbazing" kon genieten van het alles overtreffende spektakel: "het grote cristale paleis van Juno" of "de gloriekamer van Jupiter". Tot besluit kon het publiek zich nog vermaken met een vertoning van chinese schimmen.
Nb Het crystale paleis van Juno verklaart de naam van het spel op meerdere rekesten.
De Standvastige Genoveva werd ook door anderen gespeeld in de Schouwburg
( Google Books)
Na het overlijden van Paulus Alexis Magito nam zijn broer Alexander, afgezwaaid bij de VOC de Vier Kroonen over.
Deze Alexis plaatste meerdere advertenties voor voorstellingen met de Vier Kroonen.
Hieronder de advertenties van 12, 15 en 19 mei 1789 in de Ommelander Courant
(Groningen)gevonden via Delpher.
Delpher
Uit de aankondigingen in de krant blijkt dat er iedere avond een ander programma gegeven werd en het gaat om beelden van mens grootte en van Italiaanse Toneelen.
In verband met de leesbaarheid en het belang van de aankondiging heb ik er één uitgeschreven:
Met Permisse van de H. HEEREN BURGEMEESTERS en RAAD dezer Stad, zal A. Alexis, dagelyks geduurende deze Kermis des avonds in desselfs beroemde Vier Kroonen, bestaande in Perspeftiven , Optiquen en Paleizen, vertoonen verscheide Historiën, door Beelden in Menschen grootte , in Italiaansche Toneelen; als Sigesmunda Prinses van Poolen , met de dood van Tankredo Prins van Salerne , Mirandus, Koning der Mooren , de Schaking,van Helena, met de brand de Stad Trooye, enz. waarna men de Chineesche Schimmen, telkens tot een Naspel zal vertoonen. leder drie dagen, zal 'er eene Notitie worden gedrukt en uitgegeeven, van het geen 'er vertoond zal worden. — De Vertoonplaats is op de Groote Markt, in de Groote Tent, daar "de. Vierkroonen in den Gevel staan. De Plaatzen kunnen ook aldaar te vooren des Morgens besproken, en de Lootjes ontvangen worden. De Prys van de eerste Plaats is 12 stuiv. van de tweede 8, van de derde 4, en de staanplaats
2 stuiv.
De voorstelling lijkt mij alle ingrediënten te bevatten en een voortzetting te zijn van de Italiaanse Vertooning aangeschaft door Alexis Philippesz en Johannes Alexis Magito in 1727.
Het doel valt
Na ongeveer 85 jaar valt het doek voor de Italiaanse Vertooning van Alexis Philippesz en Johannes Alexis Magito
Delpher
De naam de Vier Kroonen wordt nog wel gebruikt, maar de show is na meerdere overnames terecht gekomen bij J Gras en deze werkt met Engelse balletdansers in plaats van levensgrote poppen.
In Rotterdam wordt nog in augustus 1807 en augustus 1808 een ....Alexie genoteerd met "groote marionetten".
Een doorstart van de inmiddels bejaarde Alexis uit Friesland is minder waarschijnlijk dan dat een jongere Rotterdamse Alexis de traditie voortzet. De Magito´s wisselden immers, is mijn indruk, vaker spellen uit. Officieel stond het spel, in het laatst bekende bericht hierover, op naam van Johanna Adriana Magito, die het in 1770 erfde van haar broer Johannes. Beide waren kinderen van Johannes en Huybertje Magito uit Rotterdam
Afgezien daarvan:
Het Planetarium
De familie Magito woonde in Franeker aan het Raadhuisplein, volgens de gegevens van de gemeente tot 1748, direct naast het pand waar Eise Eisinga tussen 1774 en 1781 het Planetarium bouwde. De Magito's hebben de familie Eisinga mogelijk gekend. Wanneer Eisinga op het Raadhuisplein kwam wonen, weet ik niet. Maar, Eise Eisinga werd in 1744 geboren; daarmee was hij een stuk jonger dan Paulus. In de tijd van de bouw van het Planetarium waren Alexis en Lijsbeth al overleden. Paulus Alexis heeft tot zijn dood een huis in het centrum van Franeker gehad of dit het huis was waar het gezin van Alexis en Lijsbeth naar verhuisde, is mij niet bekend. Paulus woonde de laatste jaren van zijn leven "'op de Schildbanken'.
Wanneer De Vier Kroonen inderdaad rond 1710 zou zijn ontstaan zoals Fokke indirect aangeeft, betekent dit dat
- een Paulus Alexis, van de oudere generatie Magito's , die we nog niet kennen, dit spel ontwikkeld moet hebben
- dat het idee het Hemellichamenspel van een Paulus Alexis Magito niet gebaseerd op het werk van Eise Eisinga
De kans is aanwezig dat de negentig jaren sterk overdreven zijn
Toen een predikant uit Bozum, beweerde dat de wereld in mei 1774 zou vergaan als gevolg van een samenstand van vier planeten, vond Eisinga het leuk om een machine te bouwen "die mij ieder moment kan laten zien wat er aan de hemel gebeurt". Aan de hand hiervan kon hij de nieuwsgierige toeschouwers laten zien hoe de planeten zich bewegen. Van Eisinga weten we de aanleiding tot de bouw van het Planetarium, dat is wat anders dan hoe hij op het idee kwam. Misschien iets van het Vier Kroonen-spel van zijn voormalige buurman blijven hangen en het kan gewoon toeval zijn met de gelegenheid iets te vertellen over twee opmerkelijke buren in Franeker met beide interesse in hemellichamen.
Vue du Planetarium Eise Eisinga à Franeker Jean Housen
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:20180721_038_franeker.jpg#/media/File:20180721_038_franeker.jpg
Het overlijden van Paulus Alexis
Van Paulus Alexis zegt A Fokke dat er een zoon Alexander zou moeten zijn. Uit Paulus Alexis testament blijkt dat hij geen kinderen had. De Alexander die met Britting verder ging met de Vier Kroonen, was denkelijk een broer van Poulus. De varensgezel Alexis, die misschien inmiddels te oud was om de wereld rond te varen.
Na het overlijden van Paulus Alexis uit 1721, op 3 september 1783, in Amsterdam (ook in Franeker ingeschreven), komt de woning en de bijgebouwen van Paulus in Franeker in de verkoop. De koper kan er 12 mei van het jaar daarop pas in. Er wordt tijd genomen voor de overdracht van het huis.
Panden aan de Schilcampen, gezien vanaf de Waagstraat.
In het hoge pand is sinds het begin van de 21ste eeuw de Baptistengemeente Franeker Maranatha gevestigd.
Maak jouw eigen website met JouwWeb